Çocuk Kitaplarında Sadeleştirme Yapılmalı Mıdır?
Çocuk Kitaplarında Sadeleştirme Yapılmalı Mıdır?
İş Bankası Kültür Yayınları’ndan çıkan ve kısaltılmış metin haliyle basılan İki Sene Okul Tatili kitabında bulunan iki farklı cümleyi hikayemde paylaşarak kitap okuyan, okuduğunu değerlendiren bir takipçi kesimine sundum. Okuyuculardan gelen, birbirinden farklı yorumları değerlendirdikten sonra bunu bir blog yazısı haline getirmeye karar verdim. Kendi görüşlerime geçmeden önce bu konuyu ilk kez okuyacak kişiler için çıkış noktamızı tekrar hatırlatmak isterim.
İş Bankası Kültür Yayınları – İki Sene Okul Tatili
İlk basım tarihi 1888 yılı olan, Jules Verne’in kaleme aldığı İki Sene Okul Tatili kitabını okurken iki farklı cümle dikkatimi çekmişti. Bu cümleler;
- Moko’ya, siyahi olduğu için ne adaylık ne de seçmenlik hakkı verilmemişti1.
- Önce bir Amerikalı, şimdi de bir Fransız! Bir, Moko’nun başa geçmediği kaldı!.2
Bu cümlelerde herhangi bir ırkçılık var mı diye sorduğum da katılımcıların %83’ü “Var”, kalan %17‘si ise “Yok” yanıtını verdi.
- “Sizce, o zamanın şartlarına göre bunların olması normal, kitaplarda olmalı mı? Yoksa bunlar düzenlenmiş metinlerde uygun bir şekilde kitaplardan çıkartılmalı mı?” diye sorduğumda gelen bazı cevaplar şu şekildeydi;
- “Uygun bir şekilde düzenlenmelidir.”
- “Her dönemi kendi tarihi ve toplumsal yapısı içinde değerlendirmek gerekir.”
- “Dönemin şartlarını göz önünde bulundurmalıyız.”
- “Çocukların olumsuz etkilenebileceği her cümle çıkartılmalıdır.”
- “Cümlelerin çıkartılması olay akışını etkilemez diye düşünüyorum. Zaten kısaltılmış metin, bence çıkartılabilir.”
- “O zamanlarda yaygın düşünceler, bence çıkartılmamalı çocuklara doğrusu öğretilebilir.”
Yorum olarak gelen bu düşüncelerin tamamına katılıyorum. Gelen diğer yorumlarla beraber tüm düşünceleri düzenleyecek olursam şu cümleleri söylerim;
- Kitaptaki düşünceler değiştirilmeli çünkü çocukları olumsuz etkileyebilir.
- Kitaptaki düşünceler sabit kalmalı çünkü özgün içerik korunmalıdır.
Kendi düşüncelerimle birleştirdiğimde olayı şu cümlelerle özetleyebilirim. Eğer ki eserin çevirisi tam metin halinde yapılacaksa basım sırasında herhangi bir ekleme veya çıkarma işlemi yapılmamalıdır. Eser olabildiğince özgün halinde okuyucuya sunulmalı, herhangi bir sansür uygulanmamalıdır. Lakin eser, kısaltılmış metin halinde belirli bir kesime sunulacaksa kesinlikle olumsuz yönde etkileyebilecek unsurların çıkartılması gerekir. Yani eserin düzenlenmesi yapılmadan şiddet, kavga, ölüm, taciz, tecavüz, kölelik, ırkçılık, ayrımcılık gibi unsurları okuduğundan hemen etkilenen, yapıtın yazıldığı dönemi analiz edemeyen bir kesime sunulmamalıdır.
Kitapta karşılaştığımız durum, farklı bir ten rengine sahip çocuğun, bazı çocuklar tarafından ötekileştirilmesidir. Aslında toplumumuzda biyolojik, kültürel, bireysel, fiziksel farklılıklarından dolayı ötekileştirilen bireyler çok fazladır. Genellikle okul yıllarında başlayan bu durum, zaman ilerledikçe belirli unsurlarla yani para, güç, mevki gibi hayat boyu süregelen bir hal almıştır. Aynı dili konuşan ve aynı soydan gelen insanların bile birbirlerine karşı davranışları bu kadar kötüyken başka soydan gelen, başka dili konuşan, başka dine inanan veya inanmayan insanlara bu tarz davranışlar sergilemesi çok kolay gözüküyor.
Özellikle çocukların gelişim dönemlerinde okuduklarına dikkat edilmesi gerekmektedir. Seçilen kitapların çocuk gerçekliğine uygun olması gerekir. Bu dönemde çocuğun algısı, ilgisi farklı noktalara kayabilir ve farklı unsurları kendine örnek alabilir. Duygusal haline, düşünce yapısına uygun, hayal dünyasını geliştirebilecek dili anlaşılır, akıcı ve yalın edebi eserler seçilmelidir. Örneğin Robin Hood kitabının çocuklar için kısaltılmış versiyonları bulunmaktadır lakin içerisinde zenginden alıp fakire verme, kurulu düzene isyan etme, savaş, ölüm, idam gibi unsurlar bulunmaktadır. Bu eserleri yanlış yorumlayan çocuklarda şiddet, hırsızlık gibi olumsuz durumlar meydana çıkabilir. Tartışılan bu eserler çocuk edebiyatı için yazılmış ürünler değildir. Bu eserler genellikle yazıldıkları dönemi yansıtan edebi ürünlerdir. Çocukların gelişimi için seçilen eserlerin özellikle çocuk edebiyatı için üretilip üretilmediği de ayrıca sorgulanmalıdır.